TracesOfWar heeft uw hulp nodig! Elke euro die u bijdraagt steunt enorm in het voortbestaan van deze website. Ga naar stiwot.nl en doneer!

Inleiding

Net als het ministerie van Marine liet het Nederlandse ministerie van Koloniën de eerste onderzeeboot bouwen bij de Koninklijke Maatschappij De Schelde in Vlissingen. De K I (K=Koloniën) werd vanaf 16 september 1911 gebouwd naar het Britse ontwerp Hay-Whitehead van de Whitehead & Company te Hull, Oost-Engeland. In deze periode werden ook de vier onderzeeboten van de O 2-klasse, die bestemd waren voor de Nederlandse kustwateren en eveneens een ontwerp waren van de Whitehead Company, gebouwd bij De Schelde. Hr. Ms. K I werd op 15 juli 1914 in dienst gesteld en na de opwerkperiode in Nederlandse wateren werd de onderzeeboot door de zeesleper Witte Zee naar Nederlands Oost-Indië gesleept. De tocht achter de sleepboot duurde van 12 september tot 6 november 1916.

De K II werd vanaf 20 november 1915 gebouwd op de werf van Mij. Fijenoord te Rotterdam naar een ontwerp van William Denny & Brothers te Dumbarton, Groot-Brittannië. Hier kwam ook het ontwerp van Hr. Ms. O 7 vandaan die in 1916 in dienst gesteld werd. Omdat de K II pas de tweede onderzeeboot was die, na de O 7, gebouwd werd door de Rotterdamse werf en omdat de K II veel groter werd dan de O 7 duurde de bouw extreem lang. Ook de door de oorlog stagnerende aanvoer van bouwmaterialen uit het buitenland speelde de werf parten. Pas op 28 maart 1922 werd Hr. Ms. K II in dienst gesteld. Dit was bijna twee jaar later dan Hr. Ms. K III en bijna een jaar later dan Hr. Ms. K IV die in 1915 op stapel gezet waren bij De Schelde. Deze werf had dan ook veel meer ervaring en beschikte over veel betere faciliteiten om onderzeeboten te bouwen. De enige reden voor de Nederlandse regering om toch onderzeeërs te laten bouwen bij Fijenoord in Rotterdam was om niet te afhankelijk te worden van de werf in Vlissingen. Hr. Ms. K II vertrok op 18 september 1923 samen met de onderzeeboten Hr. Ms. K VII en Hr. Ms. K VIII en het moederschip voor onderzeeboten Hr. Ms. Pelikaan naar de Oost. Het gelegenheidssmaldeel kwam op 24 december aan in Batavia, Java.

De onderzeeboten van de K III-klasse, Hr. Ms. K III en Hr. Ms. K IV, waren de eerste K-boten van het double-hull type waarbij de ballasttanks zich tussen de twee drukvaste scheepshuiden bevonden. Zij waren gebouwd naar een ontwerp van de Electric Boat Company uit de Verenigde Staten. Omdat de onderzeeboten, die door het ministerie van Koloniën besteld werden, bedoeld waren als patrouilleschepen voor de Indische wateren en de Indische Oceaan waren zij groter dan de O-boten en beschikten zij over twee dieselmotoren en vier torpedolanceerbuizen.

De opvolgers van de beide onderzeeboten van de K III-klasse waren de drie boten van de K V-klasse die allemaal gebouwd werden bij de Mij. Fijenoord. De Rotterdamse werf maakte wederom gebruik van een ontwerp van het Britse William Denny & Brothers uit Dumbarton dat gebaseerd was op het Hay-Denny type. De Britten liepen nog wat achter op de Amerikanen bij hun onderzeebootontwerpen want de drie boten van de K V-klasse waren nog van het single-hull type waarbij de drie hoofdballasttanks zich binnen de enkele drukvaste huid bevonden. De boten waren wel al ingedeeld in waterdichte compartimenten die door de bemanning afgesloten konden worden door waterdichte deuren. Het ontwerp voorzag in Duitse M.A.N. dieselmotoren maar door oorlog konden deze niet geleverd worden. Omdat Fijenoord geen Zwitserse Sulzer diesels onder licentie mocht bouwen, werden de hoofdmotoren voor de drie onderzeeboten door Sulzer zelf gebouwd.

In Nederlands Oost-Indië werd de algehele mobilisatie afgekondigd op 10 mei 1940, de dag dat de Duitsers Nederland binnenvielen en ons land reageerde door Duitsland de oorlog te verklaren. Op die dag waren Hr. Ms. K I tot en met Hr. Ms. K VI allemaal al buiten dienst gesteld en lag Hr. Ms. K VII als reserve-eenheid in Soerabaja.

Definitielijst

mobilisatie
Een leger in staat van oorlog brengen, dus eigenlijk de overgang van vredestoestand naar oorlogstoestand. Het Nederlandse leger werd gemobiliseerd op 29 augustus 1939.

Afbeeldingen

Hr. Ms. K VII. Bron: Wikipedia.
Hr. Ms. K I tijdens een proefvaart, 1914. Bron: Wikipedia.
Aankomst van Hr. Ms. K I in Soerabaja, 1916. Bron: P. Kimenai Go2War2.
Hr. Ms. K II. Bron: Wikipedia.
Hr. Ms. K IV. Bron: Wikipedia.

Klasse overzicht en technische gegevens

Hr. Ms. K VHr. Ms. K VIHr. Ms. K VII
BouwwerfMaatschappij Fijenoord te Rotterdam
Bouwnummer279280281
Op stapel gezet4 april 19164 april 191625 juli 1916
Te water gelaten20 november 191923 december 19208 maart 1921
In dienst gesteld15 september 192011 oktober 19215 september 1922
Buiten dienst gesteldaugustus 1937augustus 193718 februari 1942
Grootste lengte57,31 meter
Grootste breedte5,6 meter
Diepgang3,82 meter
Waterverplaatsing boven water569 ton
Waterverplaatsing onder water649 ton
Machine-installatie2 x 6-cilinder 2-takt Sulzer dieselmotoren, 2 x 600 pk
Elektromotoren2 x elektromotoren en 2 x generatoren, 2 x 200 pk
Accu`s120 cellen, 4350 A/h (ampère per uur) gedurende 3 uren
Aantal schroeven2
Maximale snelheid12 knopen boven water, 8 knopen onder water
Actieradius3.500 zeemijlen bij 11 knopen boven water, 25 zeemijlen bij 8 knopen onder water
Maximale duikdiepte40 meter
Bemanning31 koppen
Torpedobuizen2 x 45cm boegbuizen, 2x 45cm dekbuizen, 2 x 45cm hekbuizen
Torpedo`s12 torpedo`s type III45
Overige bewapening1x 7,5cm dekkanon, 1 x 12,7mm mitrailleur

Definitielijst

mitrailleur
Machinegeweer, een automatisch, zwaar snelvuurwapen.
Torpedo
Oorlogswapen, met van een explosieve lading voorzien sigaarvormig lichaam met een voortstuwings- en besturingsmechanisme, bestemd om na lancering via het water zijn weg te zoeken naar vijandelijke schepen en deze door een onderwaterexplosie uit te schakelen.

Afbeeldingen

Hr. Ms. K VI in Rotterdam, 1921. Bron: P. Kimenai Go2War2.

Hr. Ms. K VII

Hr. Ms. K VII was op 24 december 1923 via Gibraltar, Tunis, Alexandrië, het Suez-Kanaal, Aden, Colombo en Sabang aangekomen in Tandjong Priok, Batavia, Java. De reis was ondernomen door de nieuw te vormen Pelikaan-divisie die, behalve uit de K VII, bestond uit Hr. Ms. K II, Hr. Ms. K VIII en onderzeebootmoederschip Hr. Ms. Pelikaan en stond onder bevel van kapitein-luitenant-ter-zee E.M. Wissman. Alle K-boten werden in Nederlands Oost-Indië, verdeeld in verschillende divisies, ingezet om patrouilles te verrichten en voor vlagvertoonreizen naar omliggende landen. Zo brachten Hr. Ms. K VII, Hr. Ms. K II, en de zusterschepen van de K VIII-klasse Hr. Ms. KVIII en Hr. Ms. K IX in maart 1926 een gezamenlijk bezoek aan Manilla, de hoofdstad van de Filippijnen.

In augustus 1937 werden de zusterschepen van de KVII, Hr. Ms. K V en Hr. Ms. K VI, wegens ouderdom buiten dienst gesteld. De KVII daarentegen werd als reserveschip aangehouden en opgelegd in Soerabaja. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in de Oost, op 7 december 1941 na de Japanse aanval op Pearl Harbor, had de oude onderzeeboot samen met Hr. Ms. K VIII nog steeds deze status. Vanaf 3 februari 1942 werd Soerabaja, de belangrijkste geallieerde marinebasis in het Verre Oosten, regelmatig doelwit van Japanse luchtaanvallen. Op 18 februari werd er wederom een luchtalarm gegeven en Hr. Ms. K VII, met een dertienkoppige kernbemanning aan boord, onder wie commandant luitenant-ter-zee 1 P.J. Mulder, dook onder. Tijdens de eerste aanvalsgolf werd de oude onderzeeër ongelukkigerwijs getroffen door twee bommen waarbij alle opvarenden om het leven kwamen. Na het vergaan van de K VII ging er direct een marineduiker aan boord om de slachtoffers te bergen. De duiker vond alleen de lichamen van commandant Mulder en matroos H.G. Boumans. Zij werden op de begraafplaats Kembang Kuning in Soerabaja met militaire eer ter aarde besteld. De overige lichamen konden niet geborgen worden omdat het water in het wrak inmiddels vermengd was met het aan boord zijnde accuzuur. Pas na een jaar werd het wrak van de K VII, samen met de kanonneerboot Hr. Ms. Soerabaja die eveneens op 18 februari 1942 na een Japanse bomtreffer was gezonken, door de Japanners gelicht. De 11 nog aan boord zijnde lichamen verkeerden volgens Japanse bronnen in een dermate vergane staat dat zij in een gemeenschappelijke kist zijn geplaatst en met enige militaire eer op een burgerbegraafplaats werden begraven. De locatie is onbekend.

Definitielijst

divisie
Bestond meestal uit tussen de een en vier Regimenten en maakte meestal deel uit van een Korps. In theorie bestond een Divisie uit 10.000 - 20.000 man.

Afbeeldingen

Hr. Ms. K VII Bron: P. Kimenai Go2War2.

Besluit

De onderzeeboten van de K V-klasse hadden eind jaren `30 al geen enkele offensieve waarde meer en het kan dan ook vreemd bevonden worden dat een boot van de leeftijd van Hr. Ms. K VII nog in reserve gehouden werd. Zelfs de opvolgers van de K V-klasse, de drie onderzeeërs van de K VIII-klasse, waren eigenlijk al te oud om oorlogspatrouilles uit te voeren. Toch werd Hr. Ms. K IX begin december 1941 nog ingedeeld bij de 2e Divisie Onderzeeboten terwijl Hr. Ms. K VIII eveneens in reserve was opgenomen en Hr. Ms. K X in reparatie lag in Soerabaja. Waarschijnlijk was het gebrek aan het aantal operationele onderzeeboten de reden van het lange aanhouden van de verouderde boten. De Indische archipel was nu eenmaal zeer uitgestrekt wat een groot aantal patrouillerende schepen vergde. Om dezelfde reden werden een aantal moderne O-boten, Hr. Ms. O 16, Hr. Ms. O 19 en Hr. Ms. O 20, tussen 10 mei 1940 en december 1941 naar Nederlands Oost-Indië gedirigeerd.

De K VIII-klasse was gebouwd volgens een ontwerp van de Amerikaanse Electric Boat Company maar op voorstel van de Nederlandse ingenieur J.J. van der Struyff van het Bureau Scheepsbouw werd hierin een aantal wijzigingen aangebracht. De dekbuizen kwamen te vervallen omdat tijdens de Eerste Wereldoorlog gebleken was dat een dergelijke constructie gevaar opleverde bij dieptebomaanvallen. Verder werd de commandotoren vergroot en in plaats van een 7,5cm dekkanon werden de boten van deze klasse uitgerust met een 8,8cm kanon dat ook tegen luchtdoelen gebruikt kon worden. De opvolgende K XI-klasse werd geheel door ir. Van der Struyff en zijn medewerkers ontworpen.

Definitielijst

Divisie
Bestond meestal uit tussen de een en vier Regimenten en maakte meestal deel uit van een Korps. In theorie bestond een Divisie uit 10.000 - 20.000 man.
Eerste Wereldoorlog
Ook wel Grote Oorlog genoemd, conflict dat ontstond na een groei van het nationalisme, militarisme en neo-kolonialisme in Europa en waarbij twee allianties elkaar bestreden gedurende een vier jaar durende strijd, die zich na een turbulent begin, geheel afspeelde in de loopgraven. De strijdende partijen waren Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland aan de ene kant (de Triple Entente), op den duur versterkt door o.a. Italië en de Verenigde Staten, en Duitsland, Bulgarije, Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk aan de andere kant (de Centrale Mogendheden of Centralen). De strijd werd gekenmerkt door enorme aantallen slachtoffers en de inzet van vele nieuwe wapens (vlammenwerpers, vliegtuigen, gifgas, tanks). De oorlog eindigde met de onvoorwaardelijke overgave van Duitsland en zijn bondgenoten in 1918.
kanon
ook bekend als Kanone (Du) en Gun (En). Wordt vaak gebruikt om allerlei geschut aan te duiden. Eigenlijk slaat de term op vlakbaan geschut. Wordt gekenmerkt door een langere loop en grotere dracht.

Informatie

Artikel door:
Peter Kimenai
Geplaatst op:
02-02-2011
Laatst gewijzigd:
05-04-2022
Feedback?
Stuur het in!

Gerelateerde thema's

Nieuws

Nederlandse marine was kansloos tijdens de Tweede Wereldoorlog

apr2019

Nederlandse marine was kansloos tijdens de Tweede Wereldoorlog

Onlangs verscheen het 1e deel van het naslagwerk Nederlandse marineschepen 1939-1945, geschreven door Peter Kimenai. We stelden de auteur via e-mail enkele vragen over zijn nieuwe boek. Een recensie volgt later nog.

Lees meer

1e deel van

mrt2019

1e deel van "Nederlandse marineschepen 1939-1945" door Peter Kimenai verschenen

Het eerste deel van het naslagwerk Nederlandse marineschepen 1939-1945 is in maart 2019 gepubliceerd door uitgeverij Lanasta. De schrijver is Peter Kimenai, medewerker van TracesOfWar.nl sinds 2009 en deskundige op het gebied van de Nederlandse marine in oorlogstijd. Dit eerste deel gaat over kruisers, torpedobootjagers, kanonneerboten en escorteschepen.

Lees meer

Gerelateerde boeken

Zij vochten op de zeven zeeën
Schepen van de Koninklijke Marine in W.O. II
Nederlandse oorlogsschepen 1940-1945